Hoe stellen we heldere doelen die ons ondersteunen om alle leerlingen goed onderwijs te bieden?

Thema: Samenwerkend professioneel leren organiseren
Media:Antwoorden op veel gestelde vragen

Heldere doelen om samen inclusief te leren?

"Inclusief onderwijs bouwt voort op het basisinstinct van een leraar om ervoor te zorgen dat alle stemmen worden gehoord en dat alle leerlingen een kans krijgen om volledig deel te nemen aan het leerproces, dit door iets dieper te graven in de redenen waarom er onevenwichten bestaan in de participatie. Om dit complexe klimaat te ontwikkelen, moeten leerkrachten en andere onderwijsprofessionals een mix van intra- en interpersoonlijk bewustzijn, regelmatige evaluatie en bijsturing van het curriculum en kennis van inclusieve praktijken toepassen".
Lees meer:

Salazar, M., Norton, A., & Tuitt , F. (2009). Weaving promising practices for inclusive excellence into the higher education classroom. In LB Nilson and JE Miller (Eds.) To improve the academy. (pp. 208-226). Jossey-Bass.

Heldere doelen

Leerkrachten in inclusieve scholen zijn in staat om alle leerlingen te ondersteunen. Het is nodig dat ze in hun praktijk werken aan het doel om het leerpotentieel van hun leerlingen te veranderen. De ondersteuning van alle leerlingen baseren ze best op de visie dat elke leerling in staat is om te leren en talenten en bekwaamheden te ontwikkelen die relevant zijn voor het leven als volwassene. Het gaat erom het leerproces zelf te veranderen, zodat leerlingen voorbereid zijn op een toekomst waarin hun vermogen om te leren en zich aan te passen aan veranderende omstandigheden het belangrijkst zal zijn. Om ervoor te zorgen dat alle kinderen en jongeren op het hoogst mogelijke niveau kunnen leren, is het nodig een inclusief en flexibel curriculum te ontwerpen. Bij het realiseren van dat curriculum is het nodig om rekening te houden met de voorkennis en ervaring van alle kinderen en jongeren. Het is ook belangrijk om het curriculum af te stemmen op de interesses van de leerlingen, zodat ze zich betrokken voelen. Daartoe moeten leerkrachten strategieën ontwikkelen en toepassen die erop gericht zijn ieders leerervaring te verbeteren. Dit veronderstelt :

het leren van leerlingen vergemakkelijken door leermateriaal te ontwikkelen en beoordelingsstrategieën te gebruiken die aangepast zijn aan de situatie van elke leerling;
leerplannen te ontwikkelen die de leerweg van de leerlingen doorheen het curriculum weerspiegelen;
flexibele en inclusieve leerplannen in de praktijk te brengen;
echte leermogelijkheden te creëren voor alle leerlingen;
positieve leeromgevingen te creëren in de klas en daarbuiten;
beschikbare hulpbronnen te benutten, onder andere bijdragen van ouders en van de lokale gemeenschap.

Dit vraagt van leerkrachten dat ze instrumenten, methoden en strategieën inzetten om elk kind helpen te begrijpen, respecteren en ondersteunen als persoon en als drager van bepaalde rechten.

Intrapersoonlijk bewustzijn

Inclusieve leerkrachten brengen hun attitudes, waarden, vaardigheden en kennis, competenties en eigenaarschap in om samen met anderen een ondersteunende sociale en fysieke omgeving te creëren. Leerkrachten die willen uitgroeien tot inclusieve onderwijsprofessionals, kunnen zich engageren in persoonlijke professionele ontwikkeling, maar er is meer nodig opdat zij zich betrokken voelen in praktijken gericht op de ontwikkeling van hun professionaliteit. Om competente, inclusieve professionals te worden, moet het schoolteam een gemeenschap creëren, waarin ze ervaringen delen en peer learning toepassen, waar mensen zich goed voelen en nog meer gemotiveerd raken en waar ze gedeeld eigenaarschap ontwikkelen om de school vooruit te helpen.

Daarvoor is het nodig:

sterk leiderschap te bieden dat in staat is het proces van professionele ontwikkeling te begeleiden en de nodige organisatieveranderingen in gang te zetten;
het leren in teams en bij individuen te vergemakkelijken;
inzicht te ontwikkelen in de school als entiteit of systeem, dat alleen zal veranderen door een verandering in de eigen praktijk;
het inzicht te ontwikkelen dat scholen in staat zijn te veranderen en te evolueren.

Om dit te bereiken is het nodig een positief en aanvaardend klimaat te creëren en elkaar te ondersteunen in het oplossen van conflicten en het verminderen van spanningen.

Interpersoonlijk bewustzijn

De realisatie van een leergemeenschap vereist een schoolomgeving waarin iedereen zich gewaardeerd en geaccepteerd voelt. Daarbij zien we leraren ook als lerenden in elk stadium van hun professionele ontwikkeling. Wanneer professionals een team van inclusieve professionals willen worden, zullen ze een omgeving nodig hebben die hun inspanningen ondersteunt om professioneler te worden . Dat vergt een inclusief klimaat waarin we fouten zien als kansen om te leren in plaats van als een tekort aan professionaliteit. Tegelijkertijd is het nodig prestaties te vieren als een succes van een individu en van de groep. De school moet een plaats van vertrouwen en respect worden, waar leerlingen en leerkrachten actief samenwerken om ieders leren en participatie te bevorderen. Echt leren is niet mogelijk zonder wederzijdse betrokkenheid, sociale interactie en communicatie. Om wederzijdse betrokkenheid te bevorderen, is het nodig dat inclusieve professionals investeren in de opbouw van vertrouwen en respect voor elkaar.

Referenties en aanvullende informatie:

Booth, T and Ainscow, M. (2002). Index for Inclusion: developing learning and participation in schools. Center for Studies on Inclusive Education.
European Agency for Development in Special Needs Education (2012). Teacher Education for Inclusion. Profile of Inclusive Teachers. Odense: European Agency for Development in Special Needs Education.
Hollenweger, J., Pantić, N., & Florian, L. (2015). Tool to upgrade teacher education practices for inclusive education. Brussels, Strasbourg: EU, Council of Europe. Retrieved from: https://www.coe.int/en/web/learning-resources/-/tool-to-upgrade-teacher-education-practices-for-inclusive-education.
UNESCO. (2020). Inclusion and education: all means all. Global Educational Report.

Spiegel: hoe verken je de noden, maak je keuzes voor je professionaliseringstraject en betrek je het hele team?

Vooraleer je met een professionaliseringstraject start, is het nodig om te verkennen wat dit voor jou en je school kan betekenen. Daarvoor plan je meestal een overleg of intakegesprek met je directie en met andere relevante betrokkenen, bijvoorbeeld één of meer geïnteresseerde leerkrachten, collega’s vanuit je zorgteam, eventueel een coördinator, mentor, beleidsondersteuner,...

De volgende richtvragen kunnen het gesprek daarover op gang brengen.

Doel:

In welke mate sluiten de doelstellingen van het professionaliseringstraject aan bij de noden van onze school en ons team?
Willen wij inzetten op inclusieve leeromgevingen creëren, diversiteit waarderen en benutten en verbindend samenwerken? Op welke manier?
Voor wie zou het belangrijk zijn om aan deze doelen te werken?

Acties:

Op welke manier zijn wij al bezig zijn met inclusieve leeromgevingen?
Welke acties, maatregelen en/of redelijke aanpassingen ondernemen we al om inclusieve leeromgevingen te creëren?
Wat zijn de verschillende stappen die we al nemen of namen? Hoe pakken wij het precies aan?
Hoe ondersteunt onze school leerkrachten daarbij?
Welke voorbeelden of situaties illustreren dat? Is er iets waar we trots op zijn? Is er iets dat dat we misschien nog verder willen verdiepen, uitbreiden,…?

Beleid:

Wat is ons pedagogisch beleid of zorgbeleid, waarin onze visie en acties terug te vinden zijn?
Wat zegt onze schoolvisie over diversiteit en/of inclusie?
Wat is ons beleid in het omgaan met diversiteit en inclusie?
Hoe vertaalt dit beleid zich tot op de klasvloer? Welke voorbeelden of situaties illustreren dat? Is er iets dat we daarin waarderen? Is er iets dat dat we misschien nog verder willen verdiepen, uitbreiden,…?

Samenwerking:

Hoe werkt ons team samen om tegemoet te komen aan de noden van alle leerlingen?
Hoe verloopt de samenwerking tussen leerkrachten concreet?
Wat bevordert en wat belemmert die samenwerking soms? Hoe ervaart ons team dat?
Welke voorbeelden of situaties illustreren dat? Is er iets wat leerkrachten, een deel van ons team of ons hele schoolteam sterk aanpakken samen? [iv3] Is er iets dat dat we misschien nog verder willen verdiepen, uitbreiden,…?

Professionele ontwikkeling:

Hoe wordt er omgegaan met professionalisering op vlak van inclusie, diversiteit en/of samenwerking?
Welke professionaliseringsnoden ervaart ons team op vlak van inclusie, diversiteit en/of samenwerking? Welke competenties zetten we al sterk in? Is er iets dat dat we misschien nog verder willen verdiepen, uitbreiden,…?
Welke mogelijkheden tot professionalisering zien we om daaraan te werken?
Hoe vullen we onze pedagogische studiedagen en personeelsvergaderingen in?
Hoe komen we tot uitwisseling van expertise en ervaringen over klaspraktijken? Hoe delen we wat we leren tijdens bijscholingen en andere vormen van professionalisering? Hoe verbreden en verankeren we wat we leren duurzaam?
Hoe kijken we naar samen leren in een kernteam en in ons breder schoolteam?
Hoe kijken we naar de begeleiding, ondersteuning en coaching van dit traject? Wie kunnen we misschien aanspreken als interne of externe coach om dit leerproces te begeleiden?

Op basis van deze reflecties, beslis je over de aanpak van het traject. Deze richtvragen helpen je afwegen in welke mate die keuzes aansluiten bij de eigen professionaliseringsnoden.

Wat spreekt ons aan in dit traject? Wat vinden wij ervan? In welke mate past de werkwijze bij onze noden?
Waarop willen wij ons focussen (vanuit onze realiteit tot scherpe doelen komen, hulpbronnen en acties leren inzetten en/of verbreden en verankeren)? Wat willen wij aanpakken of eventueel aanpassen?
Hoeveel tijd willen wij hiervoor vrijmaken? Hoeveel bijeenkomsten kunnen we inplannen? Hoe spreiden we ze in de tijd, over één of meer schooljaren? Hoe maken we het haalbaar?
Willen we er een professionele leergemeenschap voor samenstellen of het traject inbedden in een bestaande werkgroep, subteam, in personeelsvergaderingen en/of pedagogische studiedagen?
Hoe motiveren we collega’s om mee te doen? Is er enige tegemoetkoming mogelijk voor hun inzet, bijvoorbeeld door hen vrij te roosteren en/of tijdelijk vrij te stellen van andere intensieve trajecten, projecten, engagementen…?
Aan wie vragen we om dit leerproces te begeleiden en ondersteunen als interne of externe coach?

Nadat de directie of het (beleids- of kern-)team beslist heeft om met een traject te starten, is het nodig om alle leerkrachten van de school te informeren en betrekken. Dat gebeurt best over

de doelstellingen op vlak van inclusie, diversiteit en samenwerking,
de focus waarop het traject zich richt,
de manier waarop het traject gezamenlijke reflectie en actie stimuleert en
de begeleiding, ondersteuning en coachende aanpak die erbij wordt voorzien.

Er is vooral een transparante communicatie nodig over de samenhang van het traject met het beleid van de school. Bijvoorbeeld kan je daarbij de volgende richtvragen beantwoorden.

Waarom wil onze school hiermee aan de slag?
Hoe sluit dit traject aan bij de visie, het beleid en de acties van onze school?
Wie kan er op welke manier meedoen? Op basis van welke criteria wordt daarover eventueel nog beslist en tegen wanneer?
Hoe willen we deze extra inzet om samen naar inclusie te groeien, honoreren?

Eens er daarover helderheid is, kan je samen nadenken over de noden die de collega’s daarbij ervaren. Zo kunnen alle collega’s het eigenaarschap over dit professionaliseringstraject mee opnemen en kom je tot een gedeelde verantwoordelijkheid om de doelen te realiseren.